بین محبت‏ الهى و ممکنات تفاوتى عمده وجود دارد و آن این است که: محبت پدر و مادر و دیگر انسان‏‌ها غالباً احساسی است. بلكه در برخى از موارد بر خلاف حکم عقل، حق و عدالت و به ضرر فرزند است، در حالى که لطف و رحمت الهى، هرگز جدای از عدل، حکمت و سنت‏ حکیمانه‌ی پروردگار در نظام خلقت نیست.
مهربانی خداوند در عين عظمت و بی‌كرانی كه دارد، هيچ‌گاه مهربانی مطلق نيست. خداوند همان‌گونه كه رحمان و رحيم است، جبار و منتقم است، همان‌گونه كه خداوند تجلی وسيعی در مهربانی دارد، از اظهار بی‌جا و بی‌دليل و خلاف حكمت و عدالت مهربانی امتناع می‌ورزد. به همین خاطر حقیقت ظهور مهربانی خداوند در این است که برخی از بندگان ظالم و عاصی را به عذاب مبتلا کند تا حق و عدالت در مورد بندگان مظلوم و مطیع محقق گردد.

محبت خداوند در دنیا به این‌گونه است که وسایل هدایت مانند عقل و پیامبران الهی را در مسیر راه انسان قرار دهد؛ و در آخرت به صورت‌های شفاعت و بخشش‌های الهی نمایان می‌گردد. البته این موارد برای کسانی است که لیاقت آن را در دنیا کسب کرده باشند.
و از سوی دیگر هر عملی از انسان، علاوه بر چهره‌ای دنیایی، چهره‌ای آخرتی نیز دارد؛ که این چهره آخرتی در روز قیامت آشکار می‌گردد. حال اگر شخصی به خاطر نادیده گرفتن هدایت‌های عقلانی و وحیانی خداوند متعال دچار چنین عاقبتی شود، خویشتن را باید مورد ملامت قرار دهد. به عنوان مثال اگر فردی به خاطر بی‌توجهی و سهل‌انگاری دست خود را به آتش بزند، آیا لازم است خداوند متعال به خاطر مهربانی‌اش جلوی سوختن و درد كشيدن او را بگيرد، یا نه اجازه سوختن دست او را نیز بدهد؟ طبيعی است كه ممكن است افراد احساساتی چنين قضاوتی را بكنند، ولی عقل می‌گويد لازم است هر معلولی در پس علت طبيعی خود رخ دهد كه انسان متوجه اعمال و رفتارهای خود باشد تا در زندگی با انتخاب‌های صحیح به کمالات و آنچه که لیاقت آن را دارد دست یابد.

و نکته دیگر اینکه زندگی دنیایی، موقت است تا انسان در آن به کمالات مورد نیاز خویش دست یابد. رسیدن انسان به این کمالات، با پیروی از دستورات و قوانین است که خداوند متعال قرار داده و مسلم است که هر قانونی باید ضمانتی اجرایی داشته باشد. و این ضمانت اجرایی زمانی محقق می‌گردد که افراد بدانند که محاسبه‌ای دقیق در کار است و وجود جهنم نیز قسمتی از این ارزیابی اهلی است.

——————————————————————————–
[1]. برای براهین اثبات معاد رجوع کنید به معاد در قرآن، نوشته آیت‌الله جوادی آملی ص 143.

صفحات: 1· 2